WINCENTY WITOS (1874-1945)
Postać, która pozostaje w cieniu Piłsudskiego i Dmowskiego. Niesłusznie. Witos to bowiem jeden z największych mężów stanu II Rzeczypospolitej, a jednocześnie skromny wójt gminy Wierzchosławice w pobliżu Tarnowa. W czasach zaborów galicyjski polityk, poseł do austriackiego parlamentu. Przede wszystkim to przywódca ludowców, najpierw działacz Stronnictwa Ludowego, od 1914 roku związany z Polskim Stronnictwem Ludowym „Piast”, od 1939 roku – prezes PSL. W październiku 1918 roku przewodził Polskiej Komisji Likwidacyjnej, namiastce polskiego rządu w Galicji i na Śląsku Cieszyńskim.
Kiedy w 1920 roku bolszewicy zbliżali się do Warszawy, Witos stanął na czele Rządu Obrony Narodowej. Premierem był jeszcze dwukrotnie. Był przeciwnikiem Marszałka, czołową postacią powstałego w 1929 roku antysanacyjnego Centrolewu. Trzy lata później Witosa skazano w procesie brzeskim. Po tym, jak usłyszał wyrok półtora roku pozbawienia wolności, opuścił Polskę. Wrócił dopiero w 1939 roku.
W czasie okupacji Niemcy próbowali nakłonić Witosa do współpracy i utworzenia rządu kolaboracyjnego. Ten pozostał nieugięty, co przypłacił więzieniem.
IGNACY JAN PADEREWSKI (1860-1941)
Światowej sławy pianista i kompozytor muzyki poważnej, który koncertował przed wybitnymi osobistościami m.in. koronowanymi głowami Europy. W swoim dorobku miał opery, sonaty czy mazury. Był też filantropem oraz działaczem emigracyjnym - walczył o sprawę polską m.in. w USA i we Francji. Dał się poznać także jako dyplomata, reprezentant Polski na konferencji paryskiej w 1919 roku.
Polacy kojarzą Paderewskiego jednak przede wszystkim jako osobę, której przyjazd do Poznania w grudniu 1918 roku i patriotyczna przemowa z balkonu miejscowego Hotelu Bazar, przyczyniły się do wybuchu jednego z nielicznych zwycięskich powstań niepodległościowych – powstania wielkopolskiego. Jako polityk Paderewski piastował dwie ważne funkcje w państwie – był premierem i ministrem spraw zagranicznych.
ROMAN DMOWSKI (1864-1939)
Ideowy przywódca ruchu narodowego, autor „Myśli nowoczesnego Polaka”. Dmowski był wybitnym dyplomatą i mężem stanu. Przewodniczył Komitetowi Narodowemu Polskiemu, który powstał w 1917 roku w Lozannie. Reprezentował Polskę na obradach konferencji pokojowej w Paryżu, którą zwołano po zakończeniu I wojny światowej. W czerwcu 1919 roku, obok Ignacego Jana Paderewskiego, złożył podpis na traktacie wersalskim.
W niepodległej Polsce Dmowski zasiadał w Sejmie jako poseł, był też ministrem spraw zagranicznych. Przede wszystkim przewodził jednak Narodowej Demokracji. Chciał Polski wielkiej, ale jednolitej narodowo i religijnie. Jego idee nie doczekały się realizacji, ale dziś, po 96 latach od odzyskania niepodległości, wciąż odwołują się do nich środowiska narodowe.
JÓZEF PIŁSUDSKI (1867-1935)
Piłsudski to postać powszechnie kojarzona z polskim czynem niepodległościowym, choć nie każdy pamięta jego przedlegionową przeszłość. Przed 1914 rokiem przyszły marszałek był poddanym cara, ale szybko dał się we znaki rosyjskiemu zaborcy. Dał się poznać jako spiskowiec i wywrotowiec. Był wielokrotnie więziony.
Piłsudski w 1914 roku utworzył I kompanię kadrową, która wyruszyła z Galicji do Królestwa Polskiego z zamiarem wywołania powstania. Strzelcy spotkali się tam z obojętnością, a nawet niechęcią. Mimo to idea legionowa przetrwała. Brygadier Piłsudski był później komendantem I Brygady Legionów oraz współtwórcą konspiracyjnej Polskiej Organizacji Wojskowej. W 1917 roku został uwięziony przez Niemców. Jego przyjazd z Magdeburga, gdzie przebywał, do Warszawy, jest uznawany symbolicznie za początek polskiej niepodległości (przyjechał 10 listopada; dzień później objął dowództwo nad wojskiem).
W okresie II Rzeczypospolitej Piłsudski sprawował wiele najważniejszych funkcji w państwie – jako Naczelnik, szef Sztabu Generalnego Wojska Polskiego, Generalny Inspektor Sił Zbrojnych, minister spraw wojskowych, dwukrotny premier oraz marszałek Polski. W 1922 roku namawiano go do startu w wyborach prezydenckich, ale Piłsudski odmówił. Cztery lata później przejął pełnię władzy w państwie organizując tzw. zamach majowy. Od tej pory sprawował autorytarne rządy zyskując sobie wielu przeciwników. Z głównym – Romanem Dmowskim – różnił się nie tylko z powodu poglądów, ale także zaszłości miłosnych. Obaj zakochali się w jednej kobiecie - Marii Juszkiewiczowej, która ostatecznie poślubiła Piłsudskiego.
Każda z wymienionych postaci poświęciła całe swe życie dla Polski, na swój sposób walcząc o jej niepodległość. Zasłużonych dla polskiej wolności są jednak także tysiące innych Polaków, a wśród nich wielu anonimowych rodaków, którzy w różny sposób poświęcali się dla kraju. Kraju, który 11 listopada 1918 roku po 123 latach zaborów powrócił na mapę Europy.
Magdalena Zielińska
Projekty współfinansowane
ze środków Unii Europejskiej
Zintegrowane Inwestycje Terytorialne
Kieleckiego Obszaru Funkcjonalnego
